Veelgestelde vragen

Klinisch onderzoek is wetenschappelijk onderzoek dat is ontworpen om:

• betere behandelingen vinden voor ziekten en aandoeningen;
• bestaande behandelingen te verbeteren;
• meer te weten te komen over een ziekte of aandoening of deze beter op te sporen.

Klinische proeven worden gebruikt om medicijnen, niet-medicamenteuze behandelingen en medische apparatuur te ontwikkelen. Klinisch onderzoek verloopt in verschillende opeenvolgende fasen. Als niet-klinische studies in het laboratorium en bij dieren succesvol zijn, volgen klinische studies bij mensen: gezonde vrijwilligers en/of patiënten. Klinische studies helpen onderzoekers de volgende vragen te beantwoorden:

• Doel en veiligheid: Is de onderzochte behandeling effectief en veilig en wordt het oorspronkelijke doel bereikt?
• Effectiviteit: Hoe effectief is de studiebehandeling? En is dat beter dan de behandelingen die al beschikbaar zijn?
• Voordelen en risico “s: Wat zijn de gevolgen of uitkomsten van de onderzochte behandeling? Wat zijn de voordelen? Wat zijn de bijwerkingen en risico” s?

Voor patiënten zijn de belangrijkste voordelen van deelname aan klinische onderzoeken:

• Deelnemers krijgen toegang tot een innovatieve behandeling die nog niet commercieel verkrijgbaar is.
• De nieuwe behandeling kan effectiever zijn dan de standaardbehandeling die momenteel wordt gebruikt (standaardbehandeling).
• Deelnemers worden nauwlettend gevolgd door een gekwalificeerd medisch team en volgens een streng protocol.
• De resultaten van de klinische studie zullen onderzoekers helpen om de ziekte beter te begrijpen.
• Een klinische studie is een waardevolle ervaring, ongeacht de resultaten. Als het onderzoek succesvol is, kunnen andere patiënten profiteren van een innovatieve en effectieve behandeling. Als dat niet zo is, zal het verder onderzoek naar een ineffectieve of schadelijke behandeling voorkomen.

De belangrijkste risico's voor patiënten zijn:

• Een klinische studie is ontworpen om te evalueren of een nieuwe behandeling toegevoegde waarde kan hebben, dat het waarde kan toevoegen ten opzichte van bestaande behandelingen. Het is mogelijk dat dit niet het geval is.
• De nieuwe behandeling kan bijwerkingen veroorzaken die klein en tijdelijk of mogelijk ernstig kunnen zijn. Sommige bijwerkingen kunnen pas later optreden en schade veroorzaken aan vitale organen, zoals het hart of de nieren, of leiden tot de ontwikkeling van een andere aandoening of ziekte.

Een klinische studie is een stap-voor-stap proces waarin een behandeling wordt getest om de juiste dosering en mogelijke bijwerkingen te vinden. Als de behandeling na drie fasen effectief en veilig blijkt te zijn, wordt deze door de FDA (in de VS) of de EMA (in Europa) beschikbaar gesteld voor gebruik. Zelfs na goedkeuring blijven de relevante autoriteiten controleren op bijwerkingen.

Nee, er zijn geen kosten verbonden aan deelname aan een klinisch onderzoek. Sommige instellingen betalen vrijwilligers om deel te nemen.

In de preklinische fase vinden preklinische of niet-klinische onderzoeken plaats. Ze bestuderen de chemische en farmaceutische eigenschappen van veelbelovende moleculen (kandidaat-geneesmiddelen) en hun mogelijke toxische en carcinogene eigenschappen. Dit gebeurt eerst in vitro, in reageerbuisjes of petrischaaltjes in het laboratorium, op menselijke celculturen. Daarna worden de werkzaamheid en veiligheid van de kandidaat-geneesmiddelen ook bestudeerd bij proefdieren. Pas als uit preklinische studies blijkt dat een kandidaat-geneesmiddel werkzaam en voldoende veilig is, kunnen klinische studies bij mensen beginnen. De preklinische fase duurt meestal enkele jaren.

Voordat de Fase I studies kunnen beginnen, is het kandidaat-geneesmiddel grondig en uitgebreid getest in het laboratorium en bij dieren in zogenaamde niet-klinische studies. Fase I studies testen het geneesmiddel voor het eerst op mensen; daarom wordt deze fase ook wel “first-in-human” genoemd.

Deelnemers aan deze onderzoeken zijn meestal gezonde vrijwilligers (d.w.z. mensen die niet lijden aan de ziekte waarvoor het kandidaat-geneesmiddel wordt ontwikkeld), maar in sommige gevallen worden patiënten gerekruteerd, bijvoorbeeld voor kankerbehandelingen. Het aantal deelnemers in fase I-studies is beperkt: 20 tot 100. Deze studies zijn open-label. Deze studies zijn open-label.

Het doel van fase I-studies is om te bepalen of het kandidaat-geneesmiddel veilig is, wat de maximale dosis is die het menselijk lichaam kan verdragen en wat de bijwerkingen (tolerantie) zijn. Er wordt dus gestart met een lage dosis die geleidelijk wordt verhoogd als er geen of slechts milde bijwerkingen worden waargenomen.

Daarnaast zullen fase I studies analyseren:

• wat gebeurt er met het geneesmiddel in het lichaam (farmacokinetiek) - hoe wordt het geabsorbeerd en gedistribueerd en hoe wordt het omgezet en geëlimineerd?
• het effect van het geneesmiddel op het lichaam (farmacodynamiek)
• interacties (bijv. tussen drugs, met eten en drinken)

Naast informatie over het werkingsmechanisme van het kandidaat-geneesmiddel, bijwerkingen bij verhoogde dosering en informatie over de werkzaamheid, geven Fase I studies ook informatie over de optimale manier om het geneesmiddel toe te dienen, zoals oraal of intraveneus.

Fase I duurt meestal maximaal een jaar. Als de studies aantonen dat het kandidaat-geneesmiddel voldoet aan vooraf bepaalde criteria, kan het doorgaan naar Fase II.

Fase II studies kunnen pas beginnen als alle fase I studies zijn afgerond. Fase II-studies zijn zogenaamde verkennende therapeutische studies waarbij het kandidaat-geneesmiddel wordt getest bij patiënten, d.w.z. deelnemers die lijden aan de ziekte waarvoor het geneesmiddel wordt ontwikkeld.

Het aantal deelnemers in deze fase varieert van 100 tot 500 en ze worden meestal geselecteerd op basis van strikte inclusiecriteria, waardoor de onderzoekspopulatie vrij homogeen is. Dit maakt het gemakkelijker om de onderzoeksresultaten te interpreteren.

Het doel van fase II-studies is om vast te stellen of het kandidaat-geneesmiddel gunstige therapeutische effecten heeft voor patiënten met de ziekte in kwestie en of het veilig is.

Onderzoek naar therapeutische werkzaamheid wordt uitgevoerd in zogenaamde proof-of-concept studies, waarin het kandidaat-geneesmiddel wordt vergeleken met een placebo of, als die bestaat, met een bestaande behandeling (meestal de standaardbehandeling). Deze onderzoeken zijn meestal gerandomiseerd en (dubbel)blind, maar open label onderzoeken worden niet uitgesloten.

Om de werkzaamheid te testen en het effect te maximaliseren, gebruiken proof-of-conceptonderzoeken meestal de maximaal getolereerde dosis die werd bepaald in fase I. Maar fase II onderzoekt ook de optimale dosis en toedieningsfrequentie van het kandidaat-geneesmiddel en verzamelt aanvullende informatie over bijwerkingen. Dit wordt gedaan in dosis-respons studies. Dosis-respons onderzoeken zijn meestal gerandomiseerde, placebogecontroleerde onderzoeken met parallelle onderzoeksgroepen die verschillende dosisniveaus bestuderen. Het nuldosisniveau is dan placebo. Crossover-onderzoeken zijn ook mogelijk.

In totaal kan fase II meerdere jaren duren. Het kandidaat-geneesmiddel kan doorgaan naar Fase III als het, op basis van de resultaten van deze Fase II-studies, voldoet aan vooraf gedefinieerde criteria. Deze resultaten vormen de basis voor het ontwerp van fase III klinische studies.

Fase III studies zijn grootschalige studies die de effectiviteit verder testen en bijwerkingen van de nieuwe behandeling in de gaten houden. Bij deze onderzoeken zijn meestal honderden tot duizenden deelnemers op meerdere locaties betrokken. Fase III studies vergelijken de nieuwe behandeling met de huidige standaardbehandeling om te bepalen of deze effectiever, even effectief of met minder bijwerkingen is.